Een penseel is een kleine, puntige of platte kwast die zowel voor het schilderen van smalle sponningen e.d. als voor kunstschilderwerk wordt gebruikt. Voor laatstgenoemde toepassing is een groot assortiment penselen verkrijgbaar, in diverse maten en vormen en met haren in allerlei soorten.
Voor het maken van aquarellen gebruikt men bij voorkeur puntige penselen van marterhaar; ze zijn nogal kostbaar, maar hebben ten opzichte van andere bepaalde voordelen. Ze slijten veel minder en de haren gaan niet naar buiten steken. Voor olieverf zijn hardere penselen nodig, bijv. van runderhaar. Penselen van varkenshaar zijn nog harder en worden o.a. gebruikt voor acrylverf of voor het aanbrengen van een structuur in de verflaag.
Zet een penseel nooit met de haren naar beneden weg. De haren gaan dan krom staan zodat het penseel waardeloos wordt. Om beschadiging te voorkomen is het verstandig de penselen in een zgn. penselenmatje op te bergen.
